Milyonlarca çalışanı ilgilendiren ücret ödemelerinin ne zaman, nasıl, hangi periyodla yapılacağı İş Kanunu ile korumaya alınıyor. Buna göre, ücreti ödenmeyen personel çalışmadığında iş akdi feshedilemez, yerine işçi alınamaz, bu işler başkasına da yaptırılamaz. İşçiye dövizle, kupon, bono, senetle ücret ödemesi yapılamaz.
Çalışanların ücretlerinden her ne şekilde olursa olsun eksiltme yapılamadığı gibi ücret kesme cezası da uygulanamaz. Aynı değerde bir iş nedeniyle kadın ve erkeğe farklı ücret verilemez. Ücretin dörtte birinden fazla haczedilemez, nafaka borçları dışında ücret başkasına devredilemez. Ücrette kesinti bir ayda 2 günden fazla olamaz. Ücreti zamanında ödenmeyen çalışan faizini isteyebilir. Çalışanlara ücret kesme cezası verilemez. Ücret alacaklarında zamanaşımı süresi 5 yıl olup, ücreti zamanında ödenmeyen çalışan faiz isteyebilir.
Hem çalışan hem de işverenlerin ücret ödemesi konusunda hak ve sorumlulukları başta olmak üzere merak edilen soruların yanıtları şöyle:
1- ÇALIŞANLARA DOLAR, BONO, KUPON, SENET İLE ÖDEME YAPILABİLİR Mİ?
İşçilere dolar ile ödeme yapılamaz. İş Kanunu'na göre ücret, prim, ikramiye Türk parası ile işyerinde, özel olarak açılan bir banka hesabına ödenir. Bu nitelikteki ödemeler yabancı para olarak kararlaştırılmış ise ödeme günündeki rayice göre Türk parası ile ödeme yapılabilir.
İşçiye ücret ödemesi kupon, yurtta geçerli parayı temsil ettiği iddia olunan bir senetle veya diğer herhangi bir şekilde yapılamaz.
2- İŞVERENİN 2 AY BOYUNCA ÜCRET ÖDEMEMESİ YASAL MIDIR?
İşverenin 2 ay boyunca ücret ödememesi yasal değildir. Yasada işçiye ücretin en geç ayda bir ödeneceği ve iş sözleşmeleri veya toplu iş sözleşmeleri ile ödeme süresinin 1 haftaya kadar indirilebileceği belirtiliyor.
3-ÜCRET ALACAKLARINDA ZAMAN AŞIMI SÜRESİ VAR MIDIR?
İş Kanunu'nda ücret alacaklarının 5 yıllık zaman aşımına tabi olduğu belirtiliyor.
4- SEKİZ İŞÇİ ÇALIŞTIRAN İŞVEREN ÜCRETLERİ BANKA KANALIYLA ÖDEME YÜKÜMLÜLÜĞÜNE TABİİ MİDİR?
Evet, işveren ücretleri banka kanalıyla ödeme yükümlülüğüne tabiidir. En az 5 işçisi olan işverenlerin, çalıştırdıkları işçiye o ay içinde yapacakları her türlü ödemeyi bankalar aracılığıyla yapmakla yükümlü oldukları belirtiliyor.
5-İŞÇİ ÜCRETLERİNİN NE KADARLIK TUTARI BANKAYA YATIRILMALIDIR?
İşverenler ile üçüncü kişilerin, Türkiye genelinde çalıştırdıkları işçi sayısının en az 5 olması hâlinde, çalıştırdıkları işçiye o ay içinde yapacakları her türlü ödemenin kanunî kesintiler düşüldükten sonra kalan net tutarını, bankalar aracılığıyla ödemekle yükümlü bulunuyor.
6-ÜCRETİ ÖDENMEYEN İŞÇİ İŞ GÖRMEKTEN KAÇINABİLİR Mİ?
Yasaya göre ödenme gününden itibaren 20 gün içinde mücbir bir neden dışında ücreti ödenmeyen işçinin iş görmekten kaçınabilir. Ödenmeyen ücretlere mevduata uygulanan en yüksek faiz uygulanır.
7-ÜCRETİ ZAMANINDA ÖDENMEDİĞİ İÇİN İŞ GÖRMEKTEN KAÇINAN İŞÇİNİN İŞ SÖZLEŞMESİ FESHEDİLİR Mİ?
Ücreti zamanında ödenmediği için iş görmekten kaçınan işçinin bu nedenle, iş sözleşmesi feshedilemez, işçinin yerine yeni işçi alınamaz ve yapılan işler başkasına yaptırılamaz.
8- ÜCRETİN NE KADARI HACZEDİLEBİLİR VEYA BAŞKASINA DEVİR TEMLİK EDİLEBİLİR?
Çalışanın aylık ücretlerinin dörtte birinden fazlasının haczedilemeyeceği veya başkasına devir ve temlik olunamayacağı (nafaka borçları hariç) belirtiliyor.
9- ÜCRET BORDROSU DÜZENLEYEN İŞVERENİN ÜCRET HESAP PUSULASI DA DÜZENLEME YÜKÜMLÜLÜĞÜ VAR MIDIR?
İşveren işyerinde veya bankaya yaptığı ödemelerde işçiye ücret hesabını gösterir imzalı veya işyerinin özel işaretini taşıyan bir pusula vermek zorunda.
10-İŞVEREN İŞÇİNİN ÜCRETİNDEN İNDİRİM YAPABİLİR Mİ?
Her türlü işte uygulanmakta olan çalışma sürelerinin yasal olarak daha aşağı sınırlara indirilmesi veya işverene düşen yasal bir yükümlülüğün yerine getirilmesi nedeniyle ya da İş Kanunu hükümlerinden herhangi birinin uygulanması sonucuna dayanılarak işçi ücretlerinden her ne şekilde olursa olsun eksiltme yapılamaz.
11- İŞVERENİN İŞÇİDEN 3 GÜNDELİK KADAR ÜCRET KESİNTİ YAPMASI YASAYA UYGUN MUDUR?
İşverenin işçiden 3 gündelik kadar ücret kesinti yapması yasaya uygun değildir. İşçi ücretlerinden yapılabilecek kesintilerin 1 ayda 2 gündelikten veya parça başına yahut yapılan iş miktarına göre verilen ücretlerde işçinin 2 günlük kazancından fazla olamayacağı belirtiliyor.
12-GENEL ÇALIŞMA SÜRESİNİN 45 SAAT OLARAK BELİRLENDİĞİ BİR İŞYERİNDE, HAFTADA 44 SAAT ÇALIŞMA YAPTIRAN İŞVEREN FAZLA ÇALIŞMA ÜCRETİ ÖDEMELİ MİDİR?
İş Kanunu'na göre fazla çalışma, haftalık 45 saati aşan çalışmaları ifade ediyor. Denkleştirme esasının uygulandığı haller dışında haftalık 45 saati aşan çalışmalar fazla çalışma kapsamında değerlendiriliyor. Dolayısıyla 44 saatlik çalışma için işverenin fazla çalışma ücreti ödeme yükümlülüğü bulunmuyor.
13-HAFTADA 3 SAAT FAZLA ÇALIŞMA YAPTIRILAN İŞÇİYE, ÜCRETİ NASIL ÖDENMELİDİR?
İş Kanunu'na göre haftalık çalışma süresinin 45 saat olarak belirlendiği işlerde, her 1 saat fazla çalışma için verilecek ücret, normal saatlik çalışma ücretinin yüzde 50 yükseltilmesi suretiyle tespit edilir.
14-GENEL TATİL GÜNLERİNDE ÇALIŞANLARIN ÜCRETLERİ NASIL ÖDENİR?
İş Kanunu kapsamına giren işyerlerinde çalışan işçilere, kanunlarda ulusal bayram ve genel tatil günü olarak kabul edilen günlerde çalışmazlarsa, bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücretleri tam olarak, tatil yapmayarak çalışırlarsa ayrıca çalışılan her gün için bir günlük ücreti ödenir.
15- SÖZLEŞMEDE HAFTALIK 40 SAAT ÇALIŞACAĞI BELİRTİLEN BİR İŞÇİ, İŞVEREN TARAFINDAN HAFTADA 44 SAAT ÇALIŞTIRILIYOR İSE ÜCRETİ NE KADAR ZAMLI ÖDENMELİDİR?
Haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle 45 saatin altında belirlendiği durumlarda, ortalama haftalık çalışma süresini aşan ve 45 saate kadar yapılan çalışmalar fazla sürelerle çalışmadır. Fazla sürelerle çalışmada, her 1 saat fazla çalışma için verilecek ücret normal saatlik çalışma ücretinin yüzde 25 yükseltilmesi suretiyle belirlenir. Söz konusu durumda 4 saat için zamlı ücret ödenir.
16- HAFTADA 5 SAAT FAZLA ÇALIŞMA YAPAN BİR İŞÇİNİN ÜCRET YERİNE İZİN ALMASI MÜMKÜN MÜDÜR?
İşçinin zamlı ücret yerine izin kullanması mümkündür. Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışmada, işçi isterse zamlı ücret yerine fazla çalıştığı her saat karşılığı 1 saat 30 dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir. Söz konusu durumda toplam 7,5 saat serbest zaman iş saatleri içinde kullanılabilir.
17-İŞÇİNİN HAK ETTİĞİ FAZLA ÇALIŞMA YA DA FAZLA SÜRELERLE ÇALIŞMA NEDENİYLE SERBEST ZAMANI NE KADAR SÜREDE KULLANDIRILMALIDIR?
Fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma karşılığında işçinin serbest zaman kullanacak olması halinde söz konusu hak 6 aylık süre zarfında çalışma süresi içinde ve ücrette kesinti yapılmadan kullandırılmalı.
18-GEÇİCİ İŞ İLİŞKİSİNDE ÜCRET ÖDEME YÜKÜMLÜLÜĞÜ KİME AİT?
Geçici iş ilişkisinde de işverenin, ücreti ödeme yükümlülüğü devam eder. Geçici iş ilişkisi kurulan işveren, işçinin kendisinde çalıştığı sürede ödenmeyen ücretinden, sosyal sigorta primlerinden işveren ile birlikte sorumlu bulunuyor.
19-HAFTA TATİLİ ÜCRETİNE NE ZAMAN HAK KAZANILIR?
İşyerlerinde, işçilere tatil gününden önce 63'üncü maddeye göre belirlenen iş günlerinde çalışmış olmaları koşulu ile yedi günlük bir zaman dilimi içinde kesintisiz en az 24 saat dinlenme veriliyor.
20-İŞVEREN İŞÇİYE HANGİ DURUMLARDA ÜCRET KESME CEZASI VEREBİLİR VE BUNUN YASAL ÜST SINIRI NEDİR?
İşveren toplu sözleşme veya iş sözleşmelerinde gösterilmiş olan sebepler dışında işçiye ücret kesme cezası uygulayamaz. İşçi ücretlerinden ceza olarak yapılacak kesintilerin işçiye derhal sebepleriyle beraber bildirilmesi zorunluluğu bulunuyor.